Anayasamızın ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin bu ilkesine aykırı olarak karşılıksız çek keşide eden kişilere uygulanmakta olan hapis cezası Çek Kanunu’nda yapılan değişiklikle 2012 yılı başında kaldırıldı.

EKONOMİK SUÇA EKONOMİK CEZA İLKESİ
Karar, karşılıksız çek keşide etmekten dolayı hapis yatıp çıkmış olan, hapiste olan, hapse girmemek için yurtdışına çıkmış olan ve yargılaması devam eden vatandaşlar ve ailelerini sevindirdi. Kamuoyunda bu düzenlemenin hukukun temel ilkeleri ve kişi hak ve özgürlükleri göz önünde bulundurularak yapıldığı algısı yoğun olsa da, yıllarca bu bağlamda mücadele edenler tarafından düzenlemenin yapılmasının farklı sebepleri olduğunu ileri sürüldü. Bir görüşe göre hapis cezasının kaldırılmasının sebebi mahkemelerdeki dava yoğunluğu ve cezaevlerinin dolması iken diğer bir yaygın görüşe göre hapis cezasının kalkmasının sebebi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nden alınması muhtemel cezaların ve tazminatların çokluğu.

Çek ile ilgili her durum nüfusun çoğunluğunu etkiliyor zira çekin iktisadi hayatımızdaki yeri çekin bir kıymetli evrak olmaktan ileri gelen vasıfları ile anlatılamaz. Çek, Türkiye’deki ticari faaliyetlerin kendine has özellikleri ile değerlendirilirse bu evrakın kullanılmasının neden diğer ülkelerdekine benzer sonuçlar doğurmadığı daha iyi anlaşılacaktır.

Vade içermediğinden anında ödeme kabiliyeti bulunan çek, Türkiye’de mal veya hizmet satın alırken vadeli ödeme aracı olarak kullanılıyor. Çekle ödemenin piyasadaki mevcut vadeli uygulama şekli takip ve güven sorunlarını da beraberinde getiriyor. Hapis cezasının kalkması çekteki riskin hamil üzerine kaymasına yol açtı. Hapis cezası uygulanırken hürriyeti bağlayıcı ceza ile borçlular mağdur olurken, cezanın kalkmasından sonra alacağını tahsil etme olanakları azalan alacaklılar çek mağduru olmaya başladı.

2012 YILINDAKİ RAKAMLAR
Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan karşılıksız çek sayısı Ekim 2012 ayında 2011 yılının aynı ayına göre yüzde 43.6 artışla 54 bin 632 adetten 78 bin 433 adede yükseldi.

Karşılıksız çek sayısı 2012 yılı Ocak ayında 62 bin 778 adet, Şubat ayında 76 bin 920 adet, Mart ayında 59 bin 543 adet, Nisan ayında 61 bin 875 adet, Mayıs ayında 83 bin 80 adet, Haziran ayında 61 bin 644 adet, Temmuz ayında 74 bin 5 adet, Ağustos ayında 81 bin 857 adet, Eylül ayında 82 bin 58 adet düzeyinde gerçekleşti. Birikimli karşılıksız çek sayısı yüzde 55.4 artışla 464 bin 666'dan 722 bin 193 adede çıktı.

GÜVEN NASIL SAĞLANACAK
Piyasada en yaygın ödeme aracı olan çekin bu kabiliyetini hızla kaybettiği gözlemlenirken tarafların mağduriyetlerini giderecek önlemler üzerinde tartışmalar başladı. Ticari faaliyetleri günün ihtiyaçlarına göre düzenleyen yasaların ve otokontrol mekanizmasının eksikliği kişi ve kurumları güvensizliğe ve kendi önlemlerini almaya yöneltti. Zira idare hapis cezasını kaldırdıktan sonra yerine bir kontrol mekanizması ikame etmedi.

Çek ile ticari faaliyet yürütülebilmesinin ancak çek hamilinin çeki kabul edip etmeme kararını doğru bir şekilde vermesi ile mümkün olduğunu düşünen Kredi Kayıt Bürosu (KKB), bazı bilgilerin paylaşılacağı bir sistemi vatandaşın hizmetine sundu. KKB’nin gerçekleştirdiği “Çek Raporu Sunum Sistemi”, ürettiği çek raporları ile, çek hamillerinin (alacaklıların) çeki kabul edip etmeme hususunda karar verebilmeleri adına keşidecilere (çek yazanlara/borçlulara) ilişkin geçmiş çek ödeme bilgilerini sağlıyor.

Bireysel kredilerin takibi için gerekli bilgi paylaşımını gerçekleştirmek amacıyla, 1995 yılında 11 bankanın ortaklığı ile kurulan KKB, sağladığı çek raporu ve risk raporu ile vatandaşın çeki kabul edip etmeme kararını daha somut verilere dayanarak daha güvenle vermesine yardımcı oluyor.

Çek Raporu ile hesap sahibinin bankacılık sistemindeki;
2007 sonrası pozitif (ödenen çekler)
2009 sonrası negatif (ödenmeyen ya da sonradan ödenen)
çek hareketleri görüntüleniyor.

Risk Raporu ile kişilerin/ticari işletmelere ait;
Borçların zamanında ödenip ödenmediği
Mevcut borcunun ne kadar olduğu
Yasal takipte borcu olup olmadığı
bilgileri öğreniliyor.

Risk Raporu'nun sadece olumsuz bilgileri içermediği; bir kara liste olmadığı; kişinin olumlu olumsuz tüm kredi bilgilerini içeren bir rapor olduğu söyleniyor.

KKB e-rapor sistemine üye olanlar TC Kimlik Numarası veya Vergi Kimlik Numarası ile raporların cep telefonlarına gönderilmesini de sağlayabiliyorlar.

ÇEK RAPORUNDA NELER VAR
Çek raporu içerisinde Türkiye’de faaliyet gösteren tüm bankalarca verilen çeklere ilişkin ödeme bilgileri yer alırken, bu sistemden üretilen çek raporu kişinin bankacılık sistemindeki tüm çek bilgilerini kapsıyor.
Bu zamana kadar yalnızca ödenmeyen çek bilgileri paylaşılırken bu sistem ile ödenmeyen çeklerin yanında ödenen çekler de paylaşılıyor. Bu bağlamda rapor aşağıdaki bilgileri içeriyor:
• Müşterinin çek hesabının bulunduğu bankalar,
• 2007’den itibaren ibraz edilen çeklerin adedi,
• İbrazında ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
• 2009 yılı ve sonrası karşılıksız çıkan ve halen ödenmemiş çeklerin adedi ve tutarı,
• 2009 yılı ve sonrası karşılıksız çıkan ve sonradan ödenen çeklerin adedi ve tutarı,
• İbraz edilen ilk çekin tarihi,
• İbraz edilen ve arkası yazılan ilk çekin tarihi,
• İbraz edilen ve arkası yazılan son çekin tarihi
• İbrazında ödenen son çekin tarihi,
• Son 1 ay, 3 ay ve 12 ay içinde ödenmiş çeklerin adedi ve tutarı,
• Son 1 ay, 3 ay ve 12 ay içinde arkası yazılmış çeklerin adedi ve tutarı,
• 50 adetle sınırlı olmak üzere arkası yazılan çeklerin listesi.

ÇEK RAPORU BANKADAN HESAP SAHİBİ TARAFINDAN ALINIYOR
Çek raporu, hesap sahibinin (keşidecinin) kendisi tarafından bankalara şahsen başvurarak alınabiliyor. Raporun düzenlenmesi otomatik olarak ve anlık olurken, başvuru sahibinin raporu almak için beklemesi veya şubeye tekrar gelmesi gerekmiyor. Banka KKB tarafından oluşturulan sistemden çevrimiçi olarak raporu alıyor ve imzalayarak hesap sahibine veriyor.
Sahibi dışında hiç kimse bu bilgilere ulaşamıyor. İş yapmak isteyen kişi/işletme ticari hayatın olmazsa olmazı karşılıklı güven ilişkisi içerisinde çalışmak istediği kişiye/işletmeye bu raporu ibraz ediyor.

Çek Raporu, KKB tarafından bankalardan gelen bilgiler esas alınarak oluşturuluyor.
Rapor hatalı ise KKB ve bankalar herhangi bir sorumluluk kabul etmiyor. O yüzden rapor sahibinin kullanmadan önce raporda yer alan bilgileri kontrol etmesi ve yanlışlık varsa düzeltilmesini bankadan talep etmesi gerekiyor.

ÇEK RAPORU TEYİT SİSTEMİ
Bankalar tarafından sadece hesap sahibine teslim edilebilen çek raporunun doğru olup olmadığı nasıl kontrol edilecek? Çek hamillerine çek keşidecisi tarafından verilen rapor hakkındaki tereddütlerin giderilmesi amacıyla bir de teyit sistemi oluşturulmuş. Raporun doğruluğunu teyit etmek üzere, web tabanlı bir uygulama olan www.kkb.com.tr adresi üzerinden “çek raporu teyit işlemi” butonu tıklanıp, rapor üzerinde yer alan referans numarası girilerek, rapor üzerindeki bilgilerin doğruluğu teyit edilebiliyor.
Çek keşidecilerine verilen her bir rapor üzerinde o rapora özel olarak üretilmiş bir referans numarası, rapor sahibinin kimlik numarası bilgisi ile rapor tarihi yer alıyor. Teyit sisteminde bu bilgiler kullanılarak gerekli inceleme yapılabiliyor. Çek hamilinin (alacaklının) inceleme yapabilmesi için üretilen her çek raporu KKB tarafından tüm içeriğiyle birlikte veri tabanında saklanıyor.

İŞ BANKASI’NDAN KARŞILIKLI ÇEK UYGULAMASI
İŞ Bankası, 'Karşılıklı Çek' adlı bir hizmet başlattı. Genel Müdür Yardımcısı Suat İnce, "Çek keşidecileri, her bir çek yaprağını kısa mesaj talimatıyla teminatlı yapabilir. Çek hamilleri de kabul edeceği çekin ödeme güvencesini şubeden veya kısa mesaj yoluyla öğrenebilir" dedi.

TOBB’UN TAVRI
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, karşılıksız çek oranının son üç yılın en yüksek seviyesinde olduğunu söylerken etkili bir çek sicili kontrol sisteminin oluşturulması gerektiğini söylemişti. Dürüst müteşebbisin mağdur olmaması için ilgililere çağrı yapan Hisarcıklıoğlu bu konudaki çağrılarına cevap alamadıklarını söylemişti.

Bankalar Birliği’nin kurduğu mekanizmanın ticari hayatın gerektirdiği hızı karşılamadığını belirten TOBB Başkanı, bankalar tarafından kurulan sistemde ciddi bürokrasi olduğunu, tacirlerin birbirinin kredi/çek geçmişini görebilecekleri kısa mesaj üzerinden işleyen hızlı bir sistem kurulmasını önerdiklerini hatırlattı.
“Şimdi riskli-risksiz ayrımı kalmadı. Herkes diğerine şüpheyle bakıyor. Bugünlerde piyasada vadeli çekin yerine bankaların ticari kredi kartı kullanımı artıyor. Ancak bunlar birbirinin yerine ikame edilecek şeyler değil. Kaldı ki, çekten beklenen hareketi oraya yükleyemezsiniz.” diyen Hisarcıklıoğlu; çeke itibarın yeniden kazandırılması gerektiğini belirtti.

Rifat Hisarcıklıoğlu, 2012 sonunda yaptığı açıklamalarda TOBB tarafından kısa mesaj ile alınan tek kullanımlık şifreler ile girilen web tabanlı bir kontrol uygulaması başlatacaklarını söylemişti. Bu sistemde tacir, karşı tarafın ticari bilgilerini 3 dakika boyunca ekranında görüntüleyebilecek, sürenin bitiminde sayfa kapanacak. Çeşitli ticaret ve sanayi odalarından aldığımız bilgilere göre bu sistemin altyapı çalışmaları konusunda henüz bir gelişme bulunmuyor.

ÖNERİLER
Karşılıksız çek keşidesinin önlenmesi için pek çok çözüm önerisi dile getiriliyor. Çek yaprakları limitli olması, limitli çeklerin banka garantili olmalı, bankaların çek karnelerinin limit toplamı kadar müşterilerinden ipotek ve benzeri teminat alması, limitli çeklerin ibrazı halinde bankanın karşılıksız kalan kısmı kredi hesabından ödemesi piyasada yoğun olarak ifade edilen öneriler arasında sayılabilir.

Çek yapraklarının limitli olması halinde keşidecinin en çok limit kadar meblağ yazabileceği, limitli çeklerin bankanın garantisi altında olmasının çeke güveni artıracağı ve mağduriyetin bu yolla biteceği ekseriyetle konuşulmakta. Garantili çek hizmeti ile bankaların hizmet ve faiz gelirlerinin artacağı da öngörülüyor.

Yorumlar